Vandaag is de bouwsector verantwoordelijk voor ca. 40% van de uitstoot van broeikasgassen en creëert ze 1/3e van al het in de EU geproduceerde afval. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest alleen al wordt ieder jaar meer dan 600 000 ton bouwafval geproduceerd, waarvan het niet-gevaarlijke deel bijna integraal terecht komt in laagwaardige, niet-circulaire toepassingen. Een groot deel van de waarde die in onze gebouwen vervat zit gaat op deze wijze domweg verloren.
Het hoeft echter helemaal niet zo te zijn. De recente bewustwording rond planetaire grenzen en de realiteit van stijgende energie- en materiaalprijzen hebben een sectorale transitie naar meer duurzame en circulaire praktijken in gang gezet. We gaan hieronder in op een van de meest cruciale: het hergebruik van materialen.
Avoid, shift, improve
Vorige maand bracht de VN zijn nieuwste rapport uit over duurzaamheid in de bouwsector. Het rapport onderstreept nogmaals de absolute nood voor een onwenteling in onze huidige manier van bouwen, maar zet voor de eerste keer ook zeer concrete lijnen uit waarlangs deze transitie zal moeten plaatsvinden. Het belangrijkste principe hierbij is “Avoid -> Shift -> Improve”, ofwel het in de eerste plaats prioritiseren van preventie door circulair gebruik van materialen en gebouwen, in de tweede plaats de verschuiving naar bio-based materialen en ten slotte het optimaliseren van bestaande materialen en technieken voor de toepassingen waar ze toch niet te vermijden zijn.
Het hergebruik van materialen heeft een dubbel voordeel: het vermijdt de productie van bouwafval, maar het elimineert ook deels de vraag naar nieuwe materialen. Dit laatste aspect kan een enorme milieuwinst opleveren, zeker wanneer het materialen betreft die veel energie nodig hebben voor hun productie, zoals bakstenen, ramen of stalen liggers. Het zal dus niet verbazen dat de VN hergebruik op de eerste plaats zet!
Ontwerpen voor hergebruik
Maar hoe beginnen we hier nu aan? De hergebruiksmentaliteit splitst zich op in vier deelvragen:
· Hoe kan een bestaand gebouw maximaal worden behouden?
· Welke materialen kunnen integraal of gedeeltelijk uit het bestaande gebouw worden gerecupereerd?
· Welke nieuwe materialen kan ik vervangen door materialen uit hergebruikscircuits?
· Op welke manier maak ik mijn constructie zo reversibel mogelijk, om toekomstig hergebruik mogelijk te maken?
Elk project biedt zijn eigen gamma aan uitdagingen en opportuniteiten, waardoor de bovenstaande vragen in relevantie zullen verschillen.
Daarnaast moeten criteria soms tegen elkaar worden afgewogen: een betonskelet dat specifiek werd ontworpen om toekomstige functiewisselingen te faciliteren zou (!) een betere keuze kunnen zijn dan een complexe CLT-structuur die misschien wel demonteerbaar is maar onhandig ontworpen elementen bevat die hergebruik in een andere toepassing moeilijk maken. Ook kan het nut van een demonteerbare wand in vraag gesteld worden als hier eerst een bestaande wand voor moest worden afgebroken.
Het doel van de operatie is immers het zo veel mogelijk behouden van de waarde van bestaande materialen en het vermijden van de impact van nieuwe materialen. De kern van de zaak is dan ook om niet de praktijken zelf maar de achterliggende doelen voor ogen te houden, om zo tot echte duurzame keuzes te komen. Pragmatiek is onlosmakelijk verbonden met circulariteit.
Barriers
Het blijft vandaag echter een feit: materialen hergebruiken is makkelijker gezegd dan gedaan. Er bestaan nog allerhande barrières die het in de praktijk verhinderen ondanks het feit dat ieder project eigenlijk al tonnen hergebruikte materialen zou kunnen bevatten. De technische uitdagingen voor het hergebruiken van bakstenen en natuurstenen, vloertegels, wandpanelen en verschillende andere niet-structurele elementen zijn immers gering. Het zijn eerder menselijke en logistieke aspecten die de sector vandaag nog parten spelen.
Een belangrijk besef dat nog moet groeien is het feit dat het hergebruik van materialen aanpassingen vraagt op het vlak van timing en organisatie. Terwijl in de meeste projecten de keuze en aankoop van materialen in een betrekkelijk laat stadium kan gebeuren, vraagt het gebruik van gerecupereerde materialen een hogere mate van flexibiliteit en planning, om een antwoord te kunnen bieden aan de variabiliteit en onzekerheid die inherent zijn aan hergebruik.
Daarom is het cruciaal dat alle bouwpartners maximaal worden betrokken, en dit vanaf een zo vroeg mogelijk stadium, zodat iedere partner de nodige voorbereidingen kan treffen om het proces vloeiend te laten verlopen. Het zal immers verschillende actoren dwingen om buiten hun gewoonlijke takenpakket te treden.
Verder spelen nog andere aspecten mee:
· Gebouwen moeten op een andere manier ontmanteld worden, et het oog op maximaal recupereren van materialen
· Aannemers moeten leren omgaan met nieuwe logistieke uitdagingen
· Hergebruikscircuits spelen een belangrijke rol in het verzekeren van een betere toegang tot gerecupereerde materialen. Initiatieven komen momenteel als paddenstoelen uit de grond en zullen in de komende jaren verder opschalen.
· Ook het aanpassen van de reglementaire kaders speelt op de langere termijn een belangrijke rol opdat hergebruik zelfs op de grotere werven een vaste waarde kan worden.
Dit alles toont dat kennisuitwisseling van cruciaal belang is om de transitie naar circulair bouwen te versnellen. De sector zit in een fase van experimentatie, waar het delen van ervaringen en het ontwikkelen van strategieën om de – hoofdzakelijk menselijke – barrières van hergebruik te overkomen zal leiden tot de noodzakelijke mentaliteitshift waarmee de bouw zijn impact op mens en milieu kan reduceren.
Wil je meer weten over de bestaande mogelijkheden voor hergebruik? Of heb je goesting maar weet je niet waar te beginnen?
Bekijk dan zeker onze volgende opleiding over hergebruik!